Evaluatie Wet werk en zekerheid (WWZ)

In zijn brief gaat de minister in op de uitkomsten van de verdiepende gesprekken over de dagloonsystematiek en de knelpunten van de WIA/WAO in het Dagloonbesluit werknemersverzekeringen.

Uit de deelonderzoeken ontslag, flexibele arbeid, werkloosheid in het kader van de evaluatie Wwz blijkt het volgende:

• de hervorming van het ontslagrecht in de Wwz heeft volgens rechters en juridisch belangenbehartigers op onderdelen geleid tot een eenduidiger en eerlijker ontslagrecht. Ook werkgevers vinden het ontslagrecht eenduidiger geworden, maar tevens complexer en niet noodzakelijk eerlijker. Voor hen is het resultaat van een ontslagprocedure via de kantonrechter minder zeker geworden, waardoor zij vaker (tegelijkertijd) proberen om met de werknemer tot een beëindigingsovereenkomst te komen. Door de introductie van de gemaximeerde transitievergoeding is die route voor hen aantrekkelijker geworden. Dat heeft gezorgd voor een sterke verschuiving van ontslag via UWV of kantonrechter naar ontslag met wederzijds goedvinden. Gemiddeld is ontslag niet sneller of goedkoper geworden, al gaat de formele ontslagprocedure via het UWV sneller dan voor de Wwz en duurt het korter om met een werknemer tot een schikking te komen. De gemiddelde ontslagvergoeding is dankzij de transitievergoeding nauwelijks toegenomen, maar dit gaat vaak gepaard met een langere periode van improductiviteit, ofwel de duur van de arbeidsovereenkomst na de laatste feitelijke werkdag. Er worden geen aanwijzingen gevonden dat de Wwz heeft geleid tot een activerender ontslagstelsel. De grotere doorstroom van tijdelijke naar vaste contracten kan eerder worden toegeschreven aan de verkorting van de ketenbepaling van drie naar twee jaar en aan de gunstige economische omstandigheden sinds de inwerkingtreding van de Wwz, dan aan de hervorming van het ontslagrecht;
• de doorstroom van tijdelijke naar vaste contracten is vergroot, al geldt dit voornamelijk voor hoger opgeleiden en ouderen. Daarnaast is de uitval van flexibele werknemers naar uitkeringsafhankelijkheid of inactiviteit afgenomen. Dat geldt vooral voor lager opgeleiden en ouderen. Hierdoor zijn de zekerheden voor de meeste flexibele werknemers verhoogd;
• de WW-maatregelen in de Wwz hebben (tot nu toe) een zeer beperkte activerende werking. De IOW heeft een deactiverende werking: door de IOW hebben ouderen die voor de IOW in aanmerking komen een lagere kans om na instroom in de WW binnen twee jaar weer het werk te hervatten.

Uit de evaluatie blijkt het volgende:

• het aantal werknemers met een vast contract is op jaarbasis sneller toegenomen dan het aantal werknemers met een flexibel contract;
• het aantal cao’s waarin afspraken over de ketenregeling zijn aangetroffen is iets toegenomen;
• UWV handelt ruim 84% van de ontslagaanvragen binnen de streeftermijn af;

Uit de zesde Wwz-rapportage blijkt het volgende:

• het aantal cao’s waarin afspraken over de ketenbepaling zijn aangetroffen, is toegenomen van 73 in 2017 naar 75 in 2018. In ruim de helft van de onderzochte cao’s in 2018 (55 van de 99) wordt de wettelijke ketenbepaling gevolgd. Dat aantal is ongewijzigd ten opzichte van 2017. Het aantal cao’s waarin gekozen is om gebruik te maken van de ruimte tot afwijking van de ketenbepaling die de Wwz biedt voor bepaalde groepen of situaties vertoont een lichte stijging ten opzichte van 2017;
• in drie van de onderzochte cao’s (van toepassing op 2 procent van de werknemers) is een cao-commissie ingesteld die in plaats van het UWV een bedrijfseconomisch ontslag toetst. In twee van deze cao’s is afgeweken van het afspiegelingsbeginsel;
• in twee cao’s is bepaald dat maximaal 10 procent van de werknemers buiten het afspiegelingsbeginsel wordt gehouden op grond van bovengemiddeld functioneren;
• acht cao’s kennen een gelijkwaardige voorziening die in de plaats komt van de transitievergoeding;
• 83 cao’s van de in 2018 onderzochte 99 cao’s, van toepassing op 76 procent van de werknemers, bevatten afspraken over reparatie van het derde WW-jaar. In 56 gevallen gaat het om concrete afspraken, in 27 gevallen om procesafspraken.

• De staatssecretaris van Financiën zal voor de zomer van 2019 een beleidsbesluit publiceren, waarin de mogelijkheden tot het treffen van een fiscale voorziening voor een uit te betalen transitievergoeding worden verduidelijkt. Een dergelijke voorziening op de balans kan worden getroffen indien met voldoende zekerheid vast staat dat een (aantal) dienstverband(en) na de balansdatum zal worden beëindigd en de werkgever een transitievergoeding verschuldigd is, bijvoorbeeld in geval van een reorganisatie. Het bedrag van de voorziening kan dan worden gesteld op de te verwachten transitievergoeding, voor zover deze toerekenbaar is aan de tot de balansdatum verstreken dienstjaren.
• De in de vorige signalering besproken tijdelijke overbruggingsregeling transitievergoeding voor kleine werkgevers is gepubliceerd en per 1 januari 2019 in werking getreden. De criteria voor de overbruggingsregeling zijn verruimd, zodat kleine werkgevers in de resterende looptijd (tot 1 januari 2020) eenvoudiger gebruik kunnen maken van deze overbruggingsregeling:

In zijn brief doet de minister verslag van de resultaten van het tussentijdse evaluatieonderzoek naar de tijdelijke overbruggingsregeling transitievergoeding voor kleine werkgevers. De conclusie uit de onderzoeken is dat de overbruggingsregeling doet wat hij moet doen, maar in het algemeen te weinig effectief is. Het gebrek aan effectiviteit kan mede te maken hebben met de strengheid van de gehanteerde financiële criteria waaraan voldaan moet zijn voordat gebruik kan worden gemaakt van de overbruggingsregeling transitievergoeding. De minister werkt aan een verruiming van deze criteria, zodat kleine werkgevers in de resterende looptijd eenvoudiger gebruik kunnen maken van deze overbruggingsregeling:

• de voorwaarde voor gebruikmaken van de regeling wordt zodanig gewijzigd dat wordt uitgegaan van een gemiddeld negatief resultaat over drie boekjaren tezamen. Op die manier zal een klein positief resultaat in een van de drie jaren, als gevolg van bijvoorbeeld een eenmalige meevaller, er minder snel toe leiden dat toepassing van de overbruggingsregeling onmogelijk is;
• het tweede criterium wordt zodanig verruimd dat in plaats van een negatief eigen vermogen een solvabiliteit van ten hoogste 15% voorwaardelijk wordt om voor de overbruggingsregeling in aanmerking te komen.

Uit de evaluatie blijkt het volgende:

• met de maatregelen uit het regeerakkoord blijft het kabinet inzetten om het voor werkgevers aantrekkelijker te maken om werknemers in vaste dienst te nemen;
• in ruim de helft van de onderzochte cao’s (55 van de 98) wordt de wettelijke ketenbepaling gevolgd. In 43 (van de 98 onderzochte cao’s) is ervoor gekozen om gebruik te maken van de ruimte tot afwijking van de ketenbepaling die de Wwz biedt;
• UWV handelt 85,3% van de ontslagaanvragen binnen de streeftermijnen af;
• de uitkomst van onderzoek naar de vraag hoe het criterium ‘ernstig verwijtbaar handelen of nalaten’ uitwerkt (HSI) wordt door de Stichting van de Arbeid onderschreven;
• er wordt een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de tijdelijke overbruggingsregeling transitievergoeding voor kleine werkgevers (uitkomst na de zomer);
• het UWV heeft aangegeven de regeling compensatie transitievergoeding (zie hiervoor nummer 1) te kunnen uitvoeren per 1 april 2020;
• in december 2017 is de Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de voorgenomen wijzigingen van het Dagloonbesluit, waarmee het dagloonverlagende effect van ziekte teniet wordt gedaan (zie voor herziening van het dagloon: ‘wijziging van het Dagloonbesluit werknemersverzekeringen’ signalering juni 2018). Voorts voorziet de Regeling in een eenmalige tegemoetkoming voor de groep WW-gerechtigden met een periode van lager loon in verband met ziekte of ZW-uitkering in de referteperiode van hun WW-dagloon. Betrokkenen kunnen zich nog een half jaar (na 30 juni 2018) melden bij het UWV wanneer zij menen dat zij voldoen aan de voorwaarden voor toekenning van de eenmalige tegemoetkoming.

In zijn brief biedt de minister van SZW het rapport van het HSI van de UvA aan over de uitwerking in de praktijk van het criterium ‘ernstig verwijtbaar handelen of nalaten’. Conclusie van het rapport is dat de rechter kritisch toetst en niet snel tot het oordeel komt dat sprake is van ernstig verwijtbaar handelen of nalaten van de werkgever of de werknemer.

In de memorie van toelichting bij de WWZ is toegezegd om uiterlijk in 2017 te evalueren hoe het criterium ‘ernstig verwijtbaar handelen of nalaten’ uitwerkt in de praktijk. In zijn brief biedt de minister het rapport aan van het HSI, waarin dit is onderzocht. Conclusie van het onderzoek is dat de rechter kritisch toetst en niet snel tot het oordeel komt dat sprake is van ernstig verwijtbaar handelen of nalaten van de werkgever of van de werknemer. Voorts leidt toepassing van dit criterium in de praktijk ertoe dat slechts in uitzonderlijke gevallen een billijke vergoeding aan de werknemer wordt toegekend of dat de rechter oordeelt dat de werkgever geen transitievergoeding verschuldigd is. De minister zegt toe met de Stichting van de Arbeid te zullen bespreken welke conclusies getrokken kunnen worden uit dit onderzoek.

In zijn brief informeert de minister over de voorgenomen wijzigingen van het Dagloonbesluit en de Tijdelijke regeling.Het Dagloonbesluit wordt zodanig gewijzigd dat het dagloon van de WW-gerechtigde die wegens ziekte minder inkomen heeft ontvangen in de dagloonreferteperiode, niet meer lager is als gevolg van ziekte. Deze wijziging gaat zowel gelden voor de werknemer die het loon tijdens ziekte doorbetaald heeft gekregen van zijn werkgever, als voor de werknemer die een ZW-uitkering van minder dan 100% (van het ZW-dagloon) heeft ontvangen. In de voorgenomen wijziging van het Dagloonbesluit wordt opgenomen dat:

• de ZW-uitkering die wordt ontvangen in de referteperiode van het WW-dagloon, wordt opgehoogd door te vermenigvuldigen met 100/X;

• wanneer er in de referteperiode van het WW-dagloon loonaangiftetijdvakken zitten, waarin de werknemer als gevolg van ziekte de bedongen arbeid niet heeft kunnen verrichten en daardoor minder loon heeft ontvangen, wordt een vervangend aangiftetijdvak binnen die referteperiode in aanmerking genomen waarin er geen sprake is van minder loon vanwege ziekte.

Voorts wordt voorzien in een eenmalige tegemoetkoming voor de doelgroep. In de voorgenomen wijziging van de Tijdelijke regeling wordt opgenomen dat:

• recht bestaat op een eenmalige tegemoetkoming voor werknemers die in de periode vanaf 1 juli 2015 tot 1 december 2017 recht op een WW-uitkering hebben gekregen en tijdens de referteperiode van het dagloon een ZW-uitkering (van minder dan 100% van het ZW-dagloon) of minder loon van hun werkgever wegens ziekte hebben ontvangen;

• er een ondergrens geldt van meer dan 7% van het verschil tussen het herziene dagloon (herberekend conform de nieuwe bepalingen in het Dagloonbesluit) en het oorspronkelijke dagloon (zoals het WW-dagloon in 1e instantie voor de betreffende WW-gerechtigde is vastgesteld op grond van het Dagloonbesluit zoals dat luidde vanaf 1 juli 2015);

• de werkloze werknemer in de dagloonreferteperiode in totaal meer dan 12 weken ziek moet zijn geweest en daardoor minder loon heeft gehad (ZW-uitkering van minder dan 100% ZW-dagloon of minder loon vanwege ziekte);

• er een vast indexeringspercentage geldt; en

• het UWV een bevoegdheid krijgt tot matiging van het bedrag van de eenmalige tegemoetkoming om in uitzonderingsgevallen bovenmatige compensatie te voorkomen.

Uit de evaluatie van de WWZ blijkt het volgende:

• het aantal werknemers met een flexibel contract stijgt harder dan het aantal werknemers met een contract voor onbepaalde tijd;

• het UWV wikkelt de verzoeken om toestemming voor ontslag wegens een bedrijfseconomische reden of langdurige arbeidsongeschiktheid binnen de gestelde streeftermijnen af. Door het in mindering brengen van de proceduretijd op de opzegtermijn is sprake van een korte ontslagprocedure;

• de gemiddelde vergoeding die de rechter toekent bij ontbinding van de arbeidsovereenkomst is meer dan gehalveerd. De gemiddelde transitievergoeding bedraagt circa 0,4 maandsalaris per dienstjaar;

• het totaal van de transitievergoeding en de billijke vergoeding bedraagt 43% van het bedrag dat een werknemer vóór de WWZ ontving;

• er ligt een wetsvoorstel bij de Raad van State dat strekt tot compensatie van de transitievergoeding bij ontslag wegens langdurige arbeidsongeschiktheid en tot afwijking bij cao bij ontslag wegens bedrijfseconomische omstandigheden;

• met ingang van 1 december 2016 is het Dagloonbesluit aangepast.

In zijn brief zegt de minister toe begin 2018 een compensatieregeling voor herlevers (werknemers voor wie in een kalendermaand een WW-recht ontstaat of zou zijn ontstaan en een ander recht op WW-uitkering loopt of herleeft ) te treffen. Deze groep valt buiten het bereik van de Tijdelijke regeling eenmalige tegemoetkoming Dagloonbesluit. De exacte financiering van de compensatie voor de groep herlevers wordt bij voorjaarsbesluitvorming bezien.

In de brief van de minister is het volgende opgenomen: ‘In de Regeling van werkzaamheden van 13 september 2016 heeft het Kamerlid Van Weyenberg (D66) gevraagd naar het kabinetsstandpunt over de werking van de WWZ (…). De WWZ is onderdeel van de afspraken die het kabinet met sociale partners heeft gemaakt in het sociaal overleg in april 2013. Het kabinet staat vanzelfsprekend achter dit Sociaal Akkoord en daarmee achter de WWZ.Zoals de minister van SZW al aan de Kamer heeft gemeld is er nog geen volledig oordeel te geven over de werking van de WWZ. Aan de Kamer is een halfjaarlijkse rapportage toegezegd. Daar waar er evidente knelpunten zijn, stuurt het kabinet echter in overleg met sociale partners bij, zoals bijvoorbeeld is gebeurd bij de ketenbepaling voor seizoenswerk. Het kabinet is gemotiveerd om samen met de sociale partners de gemaakte afspraken uit het Sociaal Akkoord, waaronder de WWZ, tot een succes te maken.’

In zijn tweede voortgangsbrief gaat de minister in op de meest recente cijfers over de ontwikkeling van flexibele en vaste contracten en enkele relevante punten op het terrein van flexibele arbeid, het ontslagrecht en de WW. Uit deze brief kan het volgende worden afgeleid:

• ten behoeve van een actuele nulmeting is vorig jaar onderzoek gedaan naar het voorkomen van een concurrentiebeding in tijdelijke contracten. Het onderzoeksrapport is gepubliceerd op de website van de rijksoverheid.

• cao-afspraken over de ketenbepaling: in de rapportage cao-afspraken 2015 is voor 61 cao’s met een looptijd over heel 2015 onderzocht in welke mate afspraken over de ketenbepaling voorkomen, en in welke mate voor bijzondere groepen en/of functies van de ketenbepaling wordt afgeweken;
• de minister acht het op dit moment niet noodzakelijk noch wenselijk om de mogelijkheid van een tweede meerjarig contract in te voeren zonder dat een contract voor onbepaalde tijd ontstaat. Daarmee zou de doorstroom naar een contract voor onbepaalde tijd worden belemmerd;
• uit onderzoek blijkt dat rechters over het algemeen uit de voeten kunnen met de semi-limitatieve opsomming van ontbindingsgronden. Sommige rechters missen in enkele zaken een grond of vinden de zogenoemde g-grond te beperkend. Genoemd wordt om in dergelijke zaken hetzij: (i) meer ruimte te bieden om te concluderen dat er sprake is van een verstoorde arbeidsverhouding, (ii) een combinatie van gronden aan te kunnen nemen; of (iii) een algemene grond te introduceren. De minister zal een tweetal zaken onder de aandacht brengen van de Raad voor de Rechtspraak (1) de hoogte van de transitievergoeding, of het al dan niet (kunnen) toekennen van een billijke vergoeding, lijkt soms te worden meegewogen bij het toe- of afwijzen van een ontbindingsverzoek. Dat behoort niet het geval te zijn. Het gaat immers om de vraag of de ontslaggrond voldoende onderbouwd is. Wanneer dat het geval is, zou het verzoek moeten worden toegewezen onafhankelijk van de hoogte van de wettelijk genormeerde vergoeding en/of het (kunnen) toekennen van een billijke vergoeding, (2) er moet meer inzicht worden verkregen in de redenen waarom sommige rechters te weinig ruimte zien om te ontbinden op grond van een verstoorde arbeidsverhouding, terwijl partijen naar het oordeel van de rechter eigenlijk niet meer samen verder kunnen;
• bij cao kan worden bepaald dat de transitievergoeding niet verschuldigd is wanneer er een aan de transitievergoeding gelijkwaardige voorziening bij ontslag wordt geboden. De voorwaarde dat het dient te gaan om een gelijkwaardige voorziening is losgelaten;

In het kader van de WWZ-reparatie is de ketenbepaling van artikel 7:668a BW gewijzigd. De tussenpoos van ten hoogste zes maanden kan bij cao worden teruggebracht naar ten hoogste drie maanden voor functies waarin de werkzaamheden als gevolg van klimatologische of natuurlijke omstandigheden seizoensgebonden zijn en gedurende ten hoogste negen maanden per jaar kunnen worden verricht. Deze mogelijkheid zal niet gelden wanneer het functies betreft die volgtijdelijk door dezelfde werknemer kunnen worden vervuld en waarmee een aaneengesloten periode van negen maanden wordt overschreden.

Als gevolg van de aangenomen moties zullen:

• de uitvoering en gevolgen van de compensatieregeling en het nieuwe dagloonbesluit worden gemonitord en de uitkomsten daarvan voor 1 juni 2017 aan de Kamer worden gestuurd;

• bij de evaluatie van de WWZ meer meetbare doelstellingen worden gehanteerd en duidelijk worden gemaakt in hoeverre ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ook daadwerkelijk het gevolg zijn van de WWZ.

In zijn brief informeert de minister over de volgende wijzigingen in de WWZ:

• aanpassing van de ketenbepaling in relatie tot seizoensarbeid (zie tweede nota van wijziging wetsvoorstel 34408): de voorgestelde wijziging houdt in dat de tussenpoos van ten hoogste zes maanden bij cao kan worden teruggebracht naar ten hoogste drie maanden voor functies waarin de werkzaamheden als gevolg van klimatologische of natuurlijke omstandigheden seizoensgebonden zijn en gedurende ten hoogste negen maanden per jaar kunnen worden verricht. Deze mogelijkheid zal niet gelden wanneer het functies betreft die volgtijdelijk door dezelfde werknemer kunnen worden vervuld en waarmee een aaneengesloten periode van negen maanden wordt overschreden. Beoogde datum van in werking treden is 1 juli 2016;

• aanpassing van de transitievergoeding in relatie tot bedrijfseconomische redenen: bij een ontslag om bedrijfseconomische redenen hoeft de (gekapitaliseerde) waarde van de bij cao geregelde voorziening niet gelijkwaardig te zijn aan de transitievergoeding waar een individuele werknemer recht op zou hebben gehad. Het is aan cao-partijen zelf om te bepalen wat de inhoud en omvang van de cao-voorziening zal zijn – die ook alleen kan bestaan uit van-werk-naar-werkarrangementen – en door wie een dergelijke voorziening verschuldigd is. Dergelijke afspraken alleen kunnen worden afgesloten met een of meer vakbonden die in de onderneming of de bedrijfstak werkzame personen onder hun leden tellen, die krachtens hun statuten ten doel hebben de belangen van hun leden als werknemers te behartigen, die als zodanig in de betrokken onderneming of bedrijfstak werkzaam zijn en ten minste twee jaar in het bezit zijn van volledige rechtsbevoegdheid;

• aanpassing van de transitievergoeding in relatie tot ontslag wegens langdurige arbeidsongeschiktheid: werkgevers worden gecompenseerd voor de kosten van een bij ontslag wegens langdurige arbeidsongeschiktheid verschuldigde transitievergoeding. Die compensatie kan plaatsvinden vanuit het Awf waar uiteraard een verhoging van de (uniforme) premie tegenover zal staan. Bezien zal worden of het mogelijk is om de voorgestelde wijziging met terugwerkende kracht in te laten gaan.Voor de tweede en derde wijziging zal een apart wetsvoorstel worden ingediend met een beoogde datum van in werking treden van 1 januari 2018.

Uit de brief van de minister blijkt het volgende:

• nadat de voorzitter van het MKB zijn verbeterpunten heeft ingebracht in de Stichting van de Arbeid zullen werkgevers en werknemers met de minister in gesprek gaan over eventuele verbeteringen van de wet;

• de verkenner seizoensarbeid is zo veel mogelijk aan het bevorderen dat in het kader van constructief cao-overleg oplossingen voor de seizoensproblematiek worden gevonden.

Per 1 januari 2016 is de heer Lodewijk de Waal aangesteld als verkenner in het kader van seizoensarbeid in relatie tot de ketenbepaling. Hij zal uiterlijk 1 mei voorstellen doen voor een oplossing. Voorts zal de minister de voorzitters van de Stichting van de Arbeid oproepen een constructieve houding aan te nemen in het cao-overleg ten aanzien van het gebruik van tijdelijke en oproepcontracten in sectoren waar seizoensgebonden werk voorkomt.

In zijn brief gaat de minister in op de volgende onderwerpen:

• de wijze waarop de evaluatie van de WWZ zal worden vormgegeven;

• zijn eerste indruk van de invoering van de wet;

• de inkomstenverrekening in de WW, waaronder de voorstellen voor reparatie van het dagloonbesluit;

• de inspanningen die zijn verricht op het gebied van voorlichting over de WWZ.

In zijn brief gaat de minister onder meer in op de jurisprudentie na invoering van de WWZ. In het bijgevoegde plan van aanpak van de evaluatie van de WWZ worden de doelen van de wet uiteengezet, wordt toegelicht welke vragen bij de evaluatie van de wet en de verschillende deelrapportages centraal staan en welke informatie bijdraagt aan het beantwoorden van deze vragen. Voorts is in een bijlage een overzicht opgenomen van afspraken die door cao-partijen in 2015 zijn gemaakt ten aanzien van het gebruik van opeenvolgende tijdelijke contracten.